Abaturage ba Leta zunze ubumwe z'Amerika barimo baratora umukuru w'igihugu kugera ku wa kabiri w'icyumeru gitaha, tariki ya 5 y'ukwa 11.
Nyamara amajwi yabo si yo yonyine azemeza umukuru w'igihugu mushya. Ijambo rya nyuma, nk'uko ari ko byamye bimeze kuva Leta zunze ubumwe z’Amerika ibayeho, ni irya Koleji y'Abatora.
Iyo umuturage agiye gutora, ku rupapuro rwabugenewe asangaho amazina y’abakandida bose, akihitiramo umwe. Abakandida bavugwa cyane muri aya matora ni babiri biyandikishije muri leta zose n’umurwa mukuru w’igihugu Washington DC, ari bo Visi-Perezida wa Repubulika, Kamala Harris, uhagarariye ishyaka ry’Abademokarate, n’uwahoze ari umukuru w’igihugu, Donald Trump, w’ishyaka ry’Abarepubulikani.
Nyamara hari n’abandi, n’ubwo bo batiyandikishije mu matora yo muri buri leta. Twavuga nka Chase Oliver, kandida wa Libertarian Party, umutegarugoli Jill Stein wa Green Party, n’abandi batatu biyamamaza ku giti cyabo. Aba bose uko ari barindwi ni bo rubanda barimo batora muri leta zitandukanye.
Ariko rero, iyo batoye mu by’ukuri baba bahisemo itsinda ry’abitwa Abatora Bakuru. Iri tsinda ni ryo ryitwa Koleji y’Abatora. Koleje y’Abatora ariko si inteko ihoraho cyangwa se imwe yicara hamwe. Ahubwo igizwe n’Inteko z’Abatora Bakuru muri buri leta. Nyuma y’itora rya rubanda, nazo zose ziteranira umunsi umwe mu murwa mukuru wa buri leta, nazo zigatora. Biba buri myaka ine mu matora y’umukuru w’igihugu yonyine gusa.
Hirya no hino amatora yaratangiye muri Amerika
Koleji y’Abatora yanditse mw’itegeko nshinga. Abaryanditse mu 1787 bagize impaka ndende zo kumenya uko umukuru w’igihugu agomba gutorwa. Bamwe bari bashyigikiye ko ashyirwaho na Congress, ari yo nteko ishinga amategeko yo ku rwego rw’igihugu. Abandi bo bari bakomeye cyane bikomeye ku gitekerezo cy’uko abaturage ari bo bagomba kwitorera umuyobozi w’igihugu cyabo. Bafashe umwanzuro, bandika ko perezida wa Repubulika azajya atorwa na rubanda, ariko yemezwe na Koleji y’Abatora.
Koleji y’Abatora igizwe n’abaturage. Umubare wabo ungana n’uwabagize Congress hiyongereho n’aba Washington DC. Muri iki gihe, abagize Koleji y’Abatora bose hamwe ni 538.
Buri leta igira umubare munini cyangwa muto, nk’uko bimeze muri Congress, bitewe n’ukuntu ituwe. Profeseri Nathaniel Birkhead, mwalimu wa siyanse za politiki muri kaminuza ya leta ya Kansas Kansas State University, araduha urugero.
“Wyoming ifite depite umwe n’abasenateri babiri muri Congress. Bityo ifite abantu batatu muri Koleji y’Abatora yayo. Califormia, ya mbere ituwe cyane kuru izindi, ifite abadepite 52 n’abasenateri babiri muri Congress. Bivuze ko Koleji y’Abatora yayo ari abantu 54.”
Wyoming inganya n’izindi leta eshanu zidatuwe cyane nkayo: Alaska, Delaware, North Dakota, South Dakota, Vermont, na DC.
Amatora narangira mu cyumweru gitaha, hazakurikiraho amabarura y’amajwi. Koleji y’Abatora izaterana kw’itariki ya 17 y’ukwa 12 kugirango yemeze umukuru
w’igihugu mushya ihereye ku majwi yavuye muri rubanda. Professeri Nathaniel Birkhead avuga ko aho gutorwa na rubanda, buri leta ifite umubare w’Abatora Bakuru. Kandida ubonye amajwi menshi y’abaturage muri buri leta ni we wegukana amajwi y’Abatora Bakuru yose.
Ibi ni ko bimeze muri leta 48 muri 50 zigize igihugu no muri DC: kandida uri imbere mu majwi ya rubanda ni we Koleji y’Abatora yose yemeza. Naho muri leta ebyiri, Nebraska na Maine, zo amajwi ya Koleji y’Abatora ajya kuri kandida bikurikije uko atsinze muri buri karere k’itora kazo. Uzaba Perezida wa Repubulika agomba kwegukana byibura amajwi 270 kuri 538 muri Koleji y’Abatora.
Koleji y’Abatora nirangiza imilimo yabo, izabyoherereza Congress. Iyi nayo izaterana kw’itariki ya 6 y’ukwa mbere gutaha itangaze burundu amazina ya Perezida wa Repubulika mushya na Visi-Perezida we